Unutulan değerlerin peşinde: Sami İslamoğlu ile “Birlik”in sessiz direnişi

Makedonya Türk basınının hafızasında derin izler bırakan “Birlik” Gazetesi, yalnızca bir yayın organı değil; bir dönemin kültürel, entelektüel ve toplumsal taşıyıcısıydı.

II. Dünya Savaşı sonrası Makedonya’da Latin harfleriyle yayımlanan ilk Türkçe gazete olma özelliğini taşıyan “Birlik”, Türk toplumunun eğitimden edebiyata, folklordan siyasete kadar pek çok alandaki varlığını görünür kıldı. Bu tarihî mirasın izini süren ve onu bilimsel bir çalışmayla kayıt altına alan isimlerden biri de Vrapçişte İlköğretim Okulu Müdürü Sami İslamoğlu. Geçtiğimiz günlerde yayımlanan “Kuruluşundan Kapanışına Kadar ‘Birlik’ Gazetesi’nde Yayımlanan Yazıların Bibliyografyası” adlı kitabıyla, Makedonya Türklerinin kültürel belleğine önemli bir katkı sunan İslamoğlu, bu kapsamlı çalışmanın arka planını, araştırma sürecini ve “Birlik” Gazetesi’nin toplumsal etkilerini Yeniden Birlik Haber Sitesine verdiği özel röportajda tüm yönleriyle anlattı. Gazetenin sadece bir yayın değil, aynı zamanda bir çocuk, gençlik ve Türk dili dergisi olarak üstlendiği misyonu; “Sevinç”, “Tomurcuk” ve “Sesler” gibi ek yayınların öğrenciler üzerindeki etkisini; ve bugün eksikliği derinden hissedilen bu kültürel damarın gelecek nesiller için ne ifade ettiğini, bu söyleşide bulacaksınız. ‘’Birlik’’ Gazetesi bibliyografyasının hazırlama fikri, sizde nasıl doğdu? Böylesine kapsamlı ve uzun soluklu bir projeye başlamaya sizi iten en temel motivasyon neydi? ‘’Birlik’’ Gazetesi’nde yayımlanan yazıların bibliyografyasını hazırlama fikri, yüksek lisans konumu seçme aşamasına geldiğimde doğdu. Çünkü ‘’Birlik Gazetesi II. Dünya Savaşı’ndan sonra, Makedonya’da çıkan ilk Türkçe gazete olması, Türklerin eğitim, bilim, kültür, sanat, edebiyat, folklor, müzik folkloru ve diğer alanlarda varlıkları ve kültürleri ile diğer milli ve manevi değerlerin yaşatılmasındaoldukça önemli rol oynaması, benim için temel motivasyondu. Araştırma ve yazım süreci ne kadar sürdü? Bu süreçte karşılaştığın en büyük zorluklar nelerdi? Eski sayılarına ulaşma ve içeriğini derleme konusunda nasıl bir metodoloji izlediniz? Araştırma ve yazım süreci üç yıldan fazla sürdü. Bu süreçte herhangi bir sıkıntım olmadı. Eski sayılara ‘’Birlik’’ Gazetesi’nin arşivinde ve Üsküp ,,Kliment Ohridski” Halk Üniversite Kütüphanesi arşivinde ulaştım. Dolayısıyla, ‘’Birlik Gazetesi’nin yıllıklarını birkaç yıl araştırdım, araştırmalarımın sonucu olarak, ‘’Birlik’’ Gazetesi’nde edebiyat ile ilgili yayımlanan yazıların bibliyografyasını hazırladım. Bibliyografya hazırlamanın temel metotlarından faydalandım. Yani, kaynakları alfabetik olarak sıralama ve her kaynak için yazar adı, yazı, yayın yeri, yayıncı baskı tarihi gibi tam künye yer almaktadır.  Osmanlı’dan günümüze uzanan bu süreçte ‘’Birlik’’ Gazetesi’nin Makedonya’daki Türk basınının gelişimine etkisi sizce en çok hangi yönlerde kendini gösteriyor? Makedonya’da yayımcılığın başlangıcı ve gelişmesi hiç kuşkusuz ki, Osmanlı Devleti’nde yayımcılığın başlangıcı ve gelişmesine paralel olarak başlamış ve gelişmiştir. ‘’Birlik’’ Gazetesi’nin Makedonya’daki Türk basınının gelişimine etkisi çok büyüktür. II.Dünya Savaşı’ndan sonra Makedonya’da Latin harfleriyle çıkan ilk Türkçe gazete ‘’Birlik’’tir. Gazete, Makedonya’da yaşayan Türklerin kültürel yaşamının gelişimine, Çağdaş Makedonya Türk Edebiyatı’nın temellerinin atılmasına ve gelişimine en büyük katkıyı sağlamıştır. Zamanla ‘’Birlik’’ Gazetesi çerçevesinde, daha doğrusu 1951 yılında Sevinç,1957 yılında Tomurcuk ve Ocak 1965 yılından itibaren Sesler dergileri de yayınlanmıştır. ‘’Birlik’’ gazetesi, ülkede Türk halkının aydınlatılmasındaki rolünü son derece başarıyla gerçekleştirmiştir. ’’Birlik’’ Gazetesi, bir gazeteden çok, bir çocuk, gençlik ve bir Türk dili dergisi özelliğini taşıyordu. Okuyucu orada iç ve dış siyasi, toplumsal, ekonomi, eğitim, kültür, sanat ve edebiyatla ilgili bilgi ediniyordu. ‘’Birlik’’ Gazetesinin başarılı çalışmaları, diğer Türkçe basın kurumları olan Türkçe radyosunun ve Türkçe Televizyonunun da gelişmesine yardımcı olmuştur. Yani ‘’Birlik’’ Gazetesi’nin Makedonya’da Türkçe basının gelişmesine büyük katkı sağlamıştır. Kitabınızda, ‘’Birlik’’ Gazetesi’nin Makedonya Türkleri’nin milli ve manevi değerlerini yaşatmadaki rölüne değiniyorsunuz. Bu anlamda sizi en çok etkileyen veya şaşırtan bir örnek verebilir misiniz? ‘’Birlik’’ Gazetesi, Makedonya Halk Cumhuriyeti ve Kosova Özerk Bölgesi’nde yaşayan Türklere yani,Yugoslavya Türklerine hitap ediyor ve onların eğitim, bilim, sanat, kültür, edebiyat ve sosyo-ekonomik hayatlarını iyileştirmeye çalışıyor, karşılaştıkları sorunları güncelleştiriyor ve onlara tolumun diğer kesimleriyle birlikte çözüm getirmeye çalışıyordu.’’Birlik’’ Gazete’si, kuruluşundan kapanışına kadar geçen dönem içerisinde Makedonya’lı ve Yugoslavya’lı ve sadece onların değil, daha geniş kapsamda Balkan Türklerinin sosyo-ekonomik, kültürel ve siyasi hayatlarının sorunlarını da dile getiriyordu. Bu dönemde ‘’Birlik’’ gazetesi adeta Makedonyalı, Kosovalı ve Balkan Türklerinin en büyük destekleyicisi rolünü oynuyordu. Türkler herhangi bir sorunla karşılaştıkları zaman ilk yardım için başvurdukları yer ‘’Birlik’’ Gazetesi oluyordu. Yani ’’Birlik’’ Gazetesinin, gazetede görev yapan baş ve sorumlu yazarlar başta olmak üzere, tüm gazetecilerin de Türklerin her türlü sorunlarıyla yakıından ilgilenmesi ve sorunlara çözüm bulunması konusunda büyük çaba göstermesi, takdire şayandır. ‘’Sevinç’’, ‘’Tomurcuk’’ ve ‘’Sesler’’ dergilerinin öğrencilerin ve toplumun kültürel gelişimine yaptığı katkılarhakkında öne çıkan bazı detayları paylaşır mısınız? ‘’Birlik’’ Gazetesi çerçevesi içinde yayımlanan Sevinç, Tomurcuk ve Sesler dergileri, en çok Makedonyalı Türklerin dil, edebiyat, kültür, sanat, bilim ve diğer konulara yer verdi. ’’Birlik’’ Gazetesi ve adı geçen dergiler, Türk öğrencilerine yardımcı ders kitapları rolündeydi, öğrencilerin anadili Türkçeye ve edebiyata karşı ilgilerinin artması konusunda gazete ve dergilerin önemi büyüktü. ‘’Birlik’’ Gazetesi ve dergiler, Türk toplumunun her konuda aydınlanmasına ve gelişimine çok büyük katkı yaptı.  Bu kitabın gelecek nesiller ve araştırmacılar için önemli katlkısı ne olacak? ‘’Birlik’’ Gazetesi’nde Yayımlanan Yazıların Bibliyografyası’’ adlı çalışmanın gayesi, konuyla ilgili yapılan incelemenin neticelerini bilime sunmaktır. Eser, Osmanlı Döneminde Makedonya’da Türk Basını, Osmanlı’dan Sonraki Dönemde Makedonya’da Türk Basını, Yugoslavya Krallığı Dönemin’deki Makedonya’da Türk Basını, ‘’Birlik’’ Gazetesi’nin Kurulması, Gelişmesi ve Kapatılması, Bibliyografya, Ekler v.b bölümlerden oluşmaktadır. Eserin meydana gelmesinde kullandığım kaynak alanı hayli geniştir. Eser, edebiyat alanında araştırma yapacak olanlar için kaynak oluşturacaktır.  ‘’Birlik ‘’ Gazetesi’nin o dönemde üstlendiği kültürel ve entelektüel misyonun bugün  devam etmemesi, sizce Makedonya Türkleri için en çok hangi konularda  bir eksiklik  yaratıyor? Makedonya’daki Türkçe basın yayın, Türklerin sosyal, kültürel ve siyasi yaşamında önemli bir yere sahiptir. ’’Birlik’’ Gazetesi yazarlar, şairler ve diğer Türk aydınlarının eserlerine yer vererek, günden güne daha değerli ve kalıcı eserlerin yazılması doğrultusunda sözkonusu yazar ve şairleri teşvik etmiştir. Türk edebiyatçılarının gazetede yayınlamış olan eserleri, gazetenin daha zengin ve daha okunur hale gelmesini sağlamıştır. İlk edebiyat türleri bu gazetede yer almıştır. Çağdaş Makedonya Türk edebiyatı ‘’Birlik’’ Gazetesi ile başlamıştır.Makedonya Türkleri sözkonusu gazete sayesinde, Makedonya,Yugoslavya,Türkiye ve bütün dünya çocuk edebiyatını tanımaya muvaffak oldular. Onlarda Türk ve dünya şair ve yazarlarının yayımlanan seçmelerinden ilham alarak çok sayıda çocuk romanları, şiirler, dram ve diğer eserler okudular. Çok sayıda şiir, hikâye ve diğer yazılar yazdılar. Yani, Makedonya Türklerinin kültürel ve entelektüel açıdan gelişimelerinde ‘’Birlik’’ Gazetesi’nin yokluğu ciddi şekilde hissedilmektedir. ‘’Birlik’’ Gazetesi’nin II. Dünya Savaşı’nın ardından üstlendiği kültürel ve entelektüel misyonun bugün devam etmemesi, Makedonya Türkleri için çok büyük bir kayıp olduğunu söyleyebilirim. H.Gina