Prof. Dr. Osman Emin: “Okuma kitapları listesi güçlü ama çağa kapalı, güncellenmesi şarttır”

Eğitim Geliştirme Bürosu’nun yayımladığı okuma listesi, Türkçe eğitiminin edebiyatla desteklenmesi açısından önemli bir adım. Ancak çağdaş çocuk edebiyatının ve günümüz temalarının eksikliği dikkat çekiyor.

Yeniden Birlik Haber Sitesi olarak Türkoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Osman Emin ile, ilkokul ikinci sınıftan dokuzuncu sınıfa kadar öğrenciler için hazırlanan bu listede yapılması gereken değişiklikleri ve eklemeleri konuştuk. Eğitim Geliştirme Bürosu'nun lektür taslağını genel olarak nasıl buldunuz? Yeterli mi? Değişiklik şart mı? Eğitim Geliştirme Bürosu, 25.01.2019 tarihli ve 09-162/1 sayılı, Milli Eğitim ve Bilim Bakanlığı yazısına istinaden, ilkokul ikinci sınıftan dokuzuncu sınıfa kadar olan öğrenciler için okuma listesinde yapılacak değişiklik ve eklemelerle ilgili başvurulara yanıt olarak 2019/2020 eğitim yılı için onaylanmış okuma (lektür) listesini yayımlamıştır. Hazırlanan liste, her sınıf düzeyi için zorunlu ve seçmeli okuma eserlerini kapsamaktadır ve Makedonca, Arnavutça, Türkçe ve Sırpça dillerinde hazırlanmıştır. Söz konusu listeler, kamuoyu görüşüne sunulmuş ve gelen öneriler “İlkokul Düzeyinde Okuma Listesi Seçme Kriterleri” doğrultusunda değerlendirilmiştir. Mevcut durumda listede herhangi bir değişiklik yapılmamış olup aynı taslak tekrar tartışma ve görüş almaya açılmıştır. Amaç alınan tepkiler doğrultusunda listelerin içerik, pedagojik değer, çağdaşlık ve kültürel temsil açısından değerlendirilmekti. Görünüşe göre mevcut durumda Türkçe okuma listesinde herhangi bir değişiklik yapılmamış olup aynı liste yeniden gündeme getirilerek tartışma ve görüş almaya yönlendirilmiştir. Genel olarak taslak, Türkçe eğitiminin edebiyatla desteklenmesi açısından olumlu bir çerçeve sunmaktadır. Liste, klasik Türk edebiyatı, modern Türk hikâyesi ve Makedonya Türk çocuk edebiyatı arasında bir denge kurmaya çalışmaktadır. Örneğin, Necati Zekeriya, İlhami Emin, Şükrü Ramo, Nusret Dişo Ülkü, Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp, Mehmet Akif Ersoy ve Reşat Nuri Güntekin gibi yazarların dâhil edilmesi, öğrencilerin dil ve milli kimlik bilincinin gelişmesi açısından yerindedir. Ancak çağdaş çocuk edebiyatının ve özellikle 21. yüzyıl temalarının (ekoloji, dijital kültür, empati, zorbalık, toplumsal konular vb.) temsil oranı düşüktür. Liste, 1950’ler–1980’ler çocuk edebiyatı merkezli bir yapıya sahiptir. Bu nedenle güncellenmesi şarttır. Yeni dönem yazarlarından bazı eserlerin eklenmesi, tematik çeşitliliği ve çağdaş dili güçlendirecektir. Listeye eklenen “zorbalık, kimlik, inklüzyon (katılım, kapsayıcılık)” gibi çağdaş temalı eserlerin edebi gücünü yeterli görüyor musunuz? Mevcut listede bu tür temaları doğrudan işleyen eserler çok sınırlıdır. Farklı eserlerde sosyal ilişkiler, empati ve kimlik arayışı konuları dolaylı biçimde yer almaktadır; ancak zorbalık, dışlanma ve farklılıklara saygı, kültürlerarası iletişim gibi çağdaş eğitsel temalar doğrudan sunulmamıştır. Bu nedenle edebî güç bakımından liste klasik olarak güçlü ama çağdaş olarak zayıf kalmaktadır. Eserler estetik ve dil yönünden sağlam olsa da öğrencinin güncel sosyal gerçekliklerle bağ kurmasını sağlayacak anlatılar eksiktir. “İnklüzyon”, “saygınlık”, “iletişim”, “sosyal medya”, “medya okuryazarlığı” ve “zorbalıkla mücadele” temaları, günümüz eğitim felsefesinde önemli olduğu için, bu yönde modern çocuk romanları veya kısa hikâyelerin listeye dahil edilmesi önerilebilir. Türkçe ilkokul listesine mutlaka eklenmesi gereken tek bir yerel Türk eseri öneriniz nedir? Günümüzde teknolojik çağda yaşadığımız ve konuların sürekli değiştiği bir ortamda, listeye “mutlaka eklenmesi gereken tek bir kitap” belirlemek oldukça zordur. Bu bağlamda, ilkokul öğrencilerinin okuma listeleri yalnızca dil becerilerini geliştirmekle kalmamalı, aynı zamanda kültürel ve toplumsal kimliklerini güçlendirmeye de hizmet etmelidir. Balkanlar özelinde, özellikle Makedonya’daki Türk çocuk edebiyatı sınırlı olmakla birlikte değerli bir kaynak sunmaktadır. Bu nedenle, Türkçe ilkokul okuma listesine eklenen eserler, öğrencilerin kendi kültürel mirasını tanımasına ve evrensel edebiyatla ilişki kurmasına olanak sağlayacak nitelikte olmalıdır. Kitap seçiminde, hem çocuk bakış açısıyla kimlik arayışını hem de aile, sevgi, farklılık ve zaman kavramlarını sade bir dille işleyen eserler öncelikli olarak tercih edilmelidir. Ayrıca mizahi yönü güçlü, dili temiz ve öğrencinin eleştirel düşünme becerilerini geliştiren çağdaş Türk yazarlarının eserlerinin listeye dahil edilmesi, çocukların “yaşayan edebiyat” ile doğrudan temas kurmasını sağlayacaktır. Kuzey Makedonya ve Türkiye çocuk edebiyatından öneriler açısından öğrenciler kendi yaşadıkları coğrafyanın tarihini, yaşam biçimlerini ve toplumsal değerlerini öykü içinde tanır. Balkan ve Türk dünyası coğrafyasından eserler eklenerek, Türklerin kültürel ve sosyal dünyasını doğrudan tanıma fırsatı sunulur. Bu eserler, öğrencilerin kendi kimliklerini anlamaları ve aidiyet duygusu geliştirmeleri açısından mutlaka listeye dahil edilmelidir. Sadece okuma alışkanlığı kazanmalarını değil, aynı zamanda kültürel farkındalık ve toplumsal değerleri öğrenmelerini de sağlar. Bunun yanı sıra listeye mutlaka dünya edebiyatından ve güncel konuları işleyen eserler de eklenmelidir. Bu eserler: çeşitlilik ve farklı bakış açıları sunar, çağdaş sorunları (çevre, teknoloji, arkadaşlık, aile, sosyal adalet) ele alır ve farklı öykü türleri (hikâye, dram, roman, şiir) ile öğrencilerin edebiyat zevkini ve eleştirel düşünce becerisini geliştirmeye katkı sağlar. Önerilen eserlerin hem klasik hem de modern çocuk edebiyatı olmasına özen gösterilmelidir: dikkat edilmesi gereken noktalar ise: Kısa öyküler, dikkat süresi kısa olan küçük yaştaki öğrenciler için idealdir. Dram ve romanlar, empati kurma, karakter analizi ve toplumsal ilişkileri kavrama becerilerini geliştirir. Eğitici hikâyeler, ahlaki değerler, dayanışma ve aile ilişkileri üzerine dersler verir. Balkan ve Türk dünyası coğrafyasındaki Türk çocuk yazarlarının eserlerinin listede temsil oranı artırılmalı, öğrenciler kendi kültürel kökenlerini ve tarihlerini yakından tanımalıdır. Aynı zamanda küresel perspektif sunan eserler de dengeli şekilde dahil edilmelidir. Bu sayede çocuklar hem yerel kimliğini hem de dünya kültürel çeşitliliğini öğrenir. Filoloji Bölümü olarak, Bakanlığın bu taslağına resmi katkı sunacak mısınız? Ya da hangi kurumun bu konuda katkı sunması gerekiyor? Özellikle Türk Dili ve Edebiyatı, Türkçe Öğretmeni yetiştiren kurumlar olarak, bu tür okuma listelerinin bilimsel ve pedagojik danışmanlığını yürütmesi gereken temel akademik kurumlardır. Geliştirme dairesine gereken yazılı bildiri tarafımızdan yapılacaktır. Bununla birlikte, katkının sadece filologlardan değil; çocuk edebiyatı uzmanları, psikolojik danışmanlar, pedagoglar ve Türkçe ve sınıf öğretmenleri tarafından yapılması da önemlidir. Üsküp Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü olarak önerilen listeleri gözden geçirerek ek öneriler sunacak ve kitaplarda dil düzeyi, edebî değer ve kültürel temsil uygunluğu açısından bilimsel görüş sağlayacaktır. Listenin genel kalitesini ve çağdaşlığı yansıtma düzeyini kısaca özetler misiniz? Liste kültürel olarak çok güçlü olduğu söylenemez; pedagojik olarak eski eserler sağlamdır, ancak çağdaş temalar bakımından güncellenmeye muhtaç bir yapıya sahiptir. Sizce bir öğrencinin gelişiminde, zorunlu ders kitapları dışındaki lektür kitaplarının birincil rolü nedir? Ve bu konulara yeterli önem veriliyor mu? Zorunlu ders kitaplarının her zaman ek bir kaynak materyal olduğunu ifade ediyorum. Asıl konu, Eğitim Geliştirme Bürosu tarafından geliştirilen program ve bu programın gerçekleştirilmesini sağlayan öğretmenlerin becerisine bağlıdır. Zorunlu ders kitapları öğrencinin temel dil becerilerini (okuma, yazma, anlama, dil bilgisi) kazandırırken, lektür kitapları öğrencinin: Duygusal zekâsını, yaratıcı düşünme becerisini, okuma sevgisini, değerler eğitimini geliştirmesine katkı sağlar. Bu nedenle lektür kitapları, bir öğrencinin “okuma kültürü” edinmesinde birincil araçtır. Ne yazık ki, çoğu okulda lektür kitaplarına hâlâ “ikincil” gözle bakılmakta, okuma saatleri yeterince uygulanmamakta ve öğrenciler genellikle özet çıkarma ile değerlendirilmektedir. Bu durum kitabın estetik ve duygusal işlevini gölgelemiştir. Öğretmenlere tavsiyem okuma etkinliklerinin not odaklı değil, deneyim odaklı yapılması gerektiğidir. Sonuç: Çağdaşlaşma ve pedagojik düzenleme şart! Eğitim Geliştirme Bürosu’nun hazırladığı bu taslak, Türk çocuk edebiyatı geleneğini yansıtan değerli bir temel listedir. Ancak 2020’li yılların çocuklarının ilgisini ve dünyasını yansıtacak biçimde çağdaşlaştırılması, tema çeşitliliğinin artırılması, yerel ve evrensel eserlerin dengeli şekilde listede yer alması ve pedagojik yaklaşımla yeniden düzenlenmesi büyük önem taşımaktadır ve gerekmektedir. Bu değişiklikler, öğrencilerin okuma kültürünü geliştirmeleri, eleştirel düşünme becerilerini güçlendirmeleri ve kendi kültürel kimliklerini tanımaları açısından büyük önem taşımaktadır. Kitap önerileri, 30 Kasım’a kadar Eğitim Geliştirme Bürosu’nun bro.macedonia@bro.gov.mk adresine gönderilebilecek. Hüsamettin Gina